Stephen William Hawking (1942–2018) là nhà vật lý lý thuyết và vũ trụ học người Anh, nổi tiếng với nghiên cứu về hố đen và dự đoán “bức xạ Hawking”. Ông sinh tại Oxford, học Vật lý ở Đại học Oxford, làm tiến sĩ tại Đại học Cambridge và từng giữ ghế Giáo sư Lucasian danh giá.
Ở tuổi 21, Hawking được chẩn đoán ALS, dần mất khả năng vận động và nói, nhưng tiếp tục làm khoa học với xe lăn và bộ tổng hợp giọng nói. Năm 1988, ông xuất bản Lược sử thời gian, cuốn sách khoa học bán chạy toàn cầu, đưa những câu hỏi lớn về vũ trụ đến với công chúng. Tinh thần kiên cường và đóng góp học thuật đã biến ông thành biểu tượng truyền cảm hứng vượt lên nghịch cảnh.
Từ một cậu bé tò mò tháo lắp đồ chơi ở Anh quốc đến nhà khoa học dám đặt câu hỏi về khởi nguyên vũ trụ, Stephen Hawking lớn lên cùng niềm say mê hiểu cách thế giới vận hành. Khát vọng ấy trở thành sợi chỉ đỏ dẫn ông băng qua bệnh tật và định kiến để chạm tới những chân trời mới của khoa học.
Hawking sinh trong gia đình coi trọng tri thức: cha là bác sĩ, mẹ làm thư ký nghiên cứu, căn nhà luôn đầy sách.Ông học ở St Albans và sau đó là Đại học Oxford, nơi tư duy logic và kỷ luật nghiên cứu được rèn giũa.
Niềm đam mê vật lý đến từ thói quen đặt câu hỏi “vì sao”, thích mày mò cơ chế hoạt động của vũ trụ hơn là ghi nhớ công thức. Sự khích lệ tự học, tranh luận và đọc sâu đã nuôi dưỡng tinh thần khám phá suốt đời.
Tại Oxford rồi Cambridge, các giáo sư hướng dẫn đã giúp Hawking chuyển tò mò thành phương pháp: đặt giả thuyết, mô hình hóa, phản biện. Những người bạn học say mê bàn luận sau giờ học tạo môi trường thử nghiệm ý tưởng táo bạo, không sợ sai.
Các cuộc tranh luận học thuật rèn thói quen trình bày ngắn gọn, sắc bén—thành “vũ khí” của Hawking trước mọi giới hạn thể chất. Nhờ đó, ông học cách biến câu hỏi lớn thành bài toán có thể đo đạc và kiểm chứng.
Ở tuổi 21, giữa lúc tương lai học thuật rộng mở, Stephen Hawking nhận tin sét đánh: mắc bệnh thần kinh vận động (ALS). Tiên lượng chỉ vài năm sống còn, nhưng chính khoảnh khắc ấy đã tái định nghĩa mục tiêu đời ông—chọn khoa học làm lẽ sống.
– Chẩn đoán ban đầu và tiên lượng u ám
Những lần vấp ngã, yếu cơ, nói khó… dẫn tới chuỗi kiểm tra y khoa và kết luận ALS.Bác sĩ cảnh báo tuổi thọ ngắn, không có thuốc chữa. Cả thế giới như khép lại, nhưng Hawking bắt đầu tìm “khe sáng” trong bóng tối.
– Cú sốc tâm lý và điểm tựa
Ông trải qua hoang mang, trầm lắng, rồi dần bình tâm nhờ gia đình và bạn bè. Âm nhạc, đọc sách, và những cuộc trò chuyện học thuật giúp ông giữ nhịp sống. Từ tuyệt vọng, Hawking chuyển sang thái độ “tiết kiệm thời gian” cho điều có ý nghĩa.
– Quyết định tiếp tục con đường nghiên cứu
Thay vì dừng lại, ông tập trung vào vũ trụ học—nơi câu hỏi lớn khơi dậy động lực mạnh nhất. Ông học cách làm việc thông minh hơn: hợp tác chặt chẽ, ghi nhớ trong đầu, tối ưu từng giờ. Mỗi giả thuyết là một bước lùi bệnh tật, một bước tiến đến chân trời tri thức.
Công nghệ hỗ trợ giúp ông “lên tiếng” với thế giới
Khi mất dần khả năng nói, ông dùng bộ tổng hợp giọng nói để giao tiếp và giảng dạy. Xe lăn, thiết bị điều khiển và phần mềm hỗ trợ trở thành công cụ tiếp nối tư duy. Nhờ đó, tiếng nói khoa học của Hawking vang xa hơn cả giới hạn thể chất.
Biết mình “không có nhiều thời gian”, Hawking chọn tấn công những câu hỏi lớn nhất—lỗ đen và khởi nguyên vũ trụ. Chính áp lực ấy đã nén tư duy thành các ý tưởng táo bạo, thay đổi cách nhân loại hiểu về không-thời gian.
Mô hình Hartle–Hawking gợi ý rằng “điểm bắt đầu” không phải cú nổ sắc cạnh, mà là vùng chuyển mượt giữa không gian và thời gian.Ở thang Planck, thời gian “mềm” lại, giúp tránh kỳ dị vô hạn và cho phép tính xác suất các lịch sử vũ trụ khả dĩ.
Cách tiếp cận này hỗ trợ khung dự báo: vì sao vũ trụ phẳng, đồng nhất và có cấu trúc như ta thấy hôm nay. Dù còn tranh luận, “không biên” mở đường cho việc nối vật lý lượng tử với vũ trụ học sớm nhất.
Hawking nhiều lần công khai “đặt cược” học thuật, như tranh luận về việc lỗ đen có hủy thông tin hay không. Ông chấp nhận sửa sai khi bằng chứng mới xuất hiện—tinh thần khoa học đích thực.
Những cuộc tranh luận ấy không chỉ mài sắc lý thuyết, mà còn truyền cảm hứng dám nghĩ lớn, dám thử và dám chịu trách nhiệm. Điểm mấu chốt cho người học: dám nêu giả thuyết, đo bằng thực nghiệm/lý thuyết, và coi sai lầm là bậc thang tiến bộ.
– Hiểu lầm 1: “Hawking phản đối hoàn toàn AI”
Sự thật: Ông cảnh báo rủi ro nếu AI không được quản trị tốt, nhưng vẫn ủng hộ nghiên cứu có trách nhiệm và lợi ích cho y tế, giáo dục, khoa học.
– Hiểu lầm 2: “Bất kỳ lỗ đen nào cũng bốc hơi nhanh”
Sự thật: Bức xạ Hawking khiến lỗ đen mất năng lượng cực chậm; lỗ đen khối lượng sao cần thời gian dài hơn tuổi vũ trụ mới “bay hơi”.
– Hiểu lầm 3: “Giọng máy = giọng Anh” (thực ra là giọng Mỹ đặc trưng)
Sự thật: Bộ tổng hợp giọng nói của Hawking dùng giọng Mỹ đặc trưng; ông giữ lại vì nó đã trở thành “thương hiệu” cá nhân.
– Hiểu lầm 4: “ALS làm suy giảm trí tuệ” (đính chính)
Sự thật: ALS chủ yếu ảnh hưởng vận động và lời nói, không trực tiếp làm giảm trí tuệ; Hawking vẫn làm việc ở đỉnh cao tư duy.
– Hiểu lầm 5: “Hawking làm việc một mình” (vai trò cộng tác)
Sự thật: Ông hợp tác chặt chẽ với nhiều nhà khoa học (như Roger Penrose, James Hartle…), cộng tác là chìa khóa cho các đột phá.
– Hiểu lầm 6: “Ông tạo ra thuyết Big Bang” (phân biệt công lao)
Sự thật: Big Bang là khuôn khổ từ trước; đóng góp của Hawking nằm ở kỳ dị hấp dẫn, bức xạ Hawking và mô hình “vũ trụ không biên”.
– Hiểu lầm 7: “Chỉ viết sách hàn lâm” (phổ biến khoa học là thế mạnh)
Sự thật: Hawking nổi bật ở phổ biến khoa học: Lược sử thời gian, sách thiếu nhi cùng con (George’s Secret Key…), bài giảng công chúng.
Vì dự đoán bức xạ Hawking cho thấy lỗ đen có nhiệt độ và có thể “bay hơi”, cùng các đóng góp về kỳ dị hấp dẫn và mô hình vũ trụ không biên. Ông cũng là biểu tượng truyền cảm hứng nhờ phổ biến khoa học qua Lược sử thời gian.
Chưa. Hiệu ứng quá yếu với các lỗ đen khối lượng lớn nên hiện chưa có quan sát trực tiếp trong thiên văn. Một số thí nghiệm “mô phỏng” trong phòng lab gợi ý tương tự, nhưng không thay thế bằng chứng từ lỗ đen thật.
ALS (xơ cứng teo cơ một bên) là bệnh thần kinh vận động làm yếu và liệt cơ, ảnh hưởng đi lại và nói. Trí tuệ vẫn nguyên vẹn; Hawking làm việc bằng xe lăn, dùng bộ tổng hợp giọng nói và hợp tác chặt chẽ để tiếp tục nghiên cứu–giảng dạy.
Hawking làm việc chủ yếu tại Đại học Cambridge (Anh), từng giữ ghế Giáo sư Lucasian về Toán học—một trong những vị trí học thuật danh giá nhất thế giới, từng do Isaac Newton đảm nhiệm. Ông cũng tham gia giảng dạy, diễn thuyết công chúng rộng rãi.
Qua những nội dung trên thì chắc hẳn bạn đã biết Stephen Hawking là ai rồi phải không nào. Đó là một trí tuệ kiệt xuất dám vượt ALS để mở lối cho khoa học với bức xạ Hawking, mô hình vũ trụ không biên và tinh thần không bỏ cuộc.
Để trẻ yêu thích việc học địa lý, lịch sử, khoa học nhân loại cùng nhiều môn học hữu ích khác như toán toán tư duy, tiếng anh, tiếng Việt,… thì ba mẹ hoàn toàn có thể yên tâm với app giáo dục sớm KidsUP Pro dành cho trẻ từ 1 – 8 tuổi. Học ngay trên điện thoại mà không cần kết nối wifi. Ba mẹ hãy đăng ký cho con từ sớm để nhận được những ưu đãi phù hợp nhất từ KidsUP nhé!
Chào các độc giả của KidsUP, mình là Khả Như – tác giả tại chuyên mục “Kiến thức giáo dục sớm”. Mình đã có 3 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực biên soạn nội dung và chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm trong các lĩnh vực giáo dục trẻ nhỏ, nuôi dạy con,…. Mình hy vọng rằng với những nội dung tâm huyết mình đăng tải trên sẽ đem tới cho các bậc phụ huynh cũng như các bé nhiều giá trị hữu ích.
