Từ Đại hội VI (1986) mở cánh cửa Đổi Mới đến giữa thập niên 1990, Việt Nam bước vào hành trình “thoát cơ chế cũ – đón thị trường” với nhịp chuyển mình mạnh mẽ trên mọi mặt đời sống. Giai đoạn 1986–1995 đánh dấu bước ngoặt đặt nền cho tăng trưởng kinh tế, đổi thay xã hội và mở rộng quan hệ quốc tế. Bài này của KidsUP sẽ giúp người học hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử Việt Nam thời kỳ đổi mới.
Sau thống nhất, nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung, quan liêu bao cấp: giá–lương–tiền do Nhà nước ấn định, tem phiếu chi phối đời sống, sản xuất kém hiệu quả và khan hiếm kéo dài. Đầu thập niên 1980, lạm phát cao, năng suất thấp, doanh nghiệp quốc doanh nặng gánh bao cấp; nông nghiệp phụ thuộc hợp tác xã, thiếu động lực hộ gia đình.
Trên bình diện đối ngoại, Việt Nam chịu cấm vận kinh tế từ Hoa Kỳ, quan hệ quốc tế bó hẹp chủ yếu trong khối XHCN; đồng thời gánh nặng an ninh sau chiến tranh và xung đột biên giới khiến nguồn lực càng căng thẳng. Dân số tăng nhanh, cơ sở vật chất—từ giao thông, y tế đến giáo dục—thiếu thốn; song các phong trào xóa mù chữ, phổ cập giáo dục cơ bản vẫn được duy trì.
Từ thực tiễn khó khăn, những tìm tòi “khoán” trong nông nghiệp (Chỉ thị 100 năm 1981) và một số thí điểm mở rộng quyền tự chủ sản xuất xuất hiện, cho thấy nhu cầu thay đổi mô hình. Tất cả tạo nên sức ép và động lực nội sinh cho một quyết sách mang tính bước ngoặt—tiền đề trực tiếp dẫn tới Đổi Mới năm 1986.
– Tàn dư chiến tranh và gánh nặng tái thiết
Hạ tầng bị tàn phá, bom mìn còn sót, nguồn lực quốc gia dồn cho khôi phục giao thông, nhà máy, bệnh viện, trường học. Dòng người hồi hương, di dời và chăm lo thương binh–liệt sĩ tạo áp lực lớn lên ngân sách và an sinh.
– Mô hình kinh tế tập trung, bao cấp và hệ lụy
Cơ chế “xin–cho”, tem phiếu và giá–lương–tiền do Nhà nước ấn định làm triệt tiêu động lực sản xuất, thông tin thị trường méo mó. Doanh nghiệp quốc doanh nặng bao cấp, hiệu quả thấp; khu vực tư nhân bị bó hẹp, lưu thông hàng hóa ách tắc.
– Lạm phát, thiếu hụt lương thực, đình trệ sản xuất
Đầu thập niên 1980, lạm phát tăng cao kéo dài, đồng tiền mất giá mạnh; thị trường thường xuyên khan hiếm hàng thiết yếu. Nông nghiệp phụ thuộc hợp tác xã, khoán không gắn lợi ích hộ gia đình nên năng suất thấp; công nghiệp thiếu nguyên liệu và động lực đổi mới, sản xuất trì trệ.
– Sự thay đổi trong các nước xã hội chủ nghĩa (cải tổ, mở cửa)
Từ cuối thập niên 1970–1980, Trung Quốc tiến hành “cải cách–mở cửa”; Liên Xô khởi xướng Perestroika, Glasnost; Đông Âu manh nha cải tổ. Làn sóng đổi mới tư duy kinh tế–quản trị này tạo sức ép tham chiếu và bài học thực tiễn cho Việt Nam.
– Áp lực bao vây, cấm vận và quan hệ quốc tế
Việt Nam đối diện cấm vận của Hoa Kỳ, nguồn viện trợ suy giảm, phạm vi hợp tác chủ yếu trong khối XHCN. Nhu cầu phá thế cô lập, bình thường hóa quan hệ khu vực và quốc tế trở thành yếu tố sống còn để huy động vốn, công nghệ và thị trường.
– Cách mạng khoa học – kỹ thuật và xu hướng toàn cầu hóa
Thế giới bước vào làn sóng công nghệ mới (tự động hóa, vi điện tử, công nghệ sinh học, viễn thông), thương mại đa phương mở rộng, chuỗi cung ứng toàn cầu hình thành. Toàn cầu hóa tạo cả cơ hội tiếp cận tri thức–vốn lẫn thách thức cạnh tranh, đặt ra yêu cầu cập nhật mô hình phát triển cho Việt Nam.
Giai đoạn 1986–1995 mở ra bước ngoặt khi Việt Nam rời cơ chế bao cấp, chuyển sang kinh tế thị trường định hướng XHCN với ưu tiên ổn định vĩ mô và mở cửa. Đây là quãng thời gian đặt nền thể chế, kiểm soát lạm phát, khơi thông nguồn lực và mở rộng quan hệ quốc tế, tạo đà cho tăng trưởng bền vững sau đó.
Hai mặt đan xen: một bên là đột phá giúp Việt Nam thoát khủng hoảng, ổn định vĩ mô và mở cửa hội nhập; bên kia là những “điểm nghẽn” thể chế, doanh nghiệp nhà nước và chất lượng tăng trưởng. Nhìn rõ cả thành tựu lẫn hạn chế giúp hiểu vì sao giai đoạn này được coi là nền móng cho phát triển sau này.
Nhìn lại bối cảnh lịch sử Việt Nam thời kỳ đổi mới (1986–1995) cho thấy một bước ngoặt: từ khủng hoảng sang ổn định, mở cửa và đặt nền thể chế cho phát triển lâu dài.
Để trẻ yêu thích việc học địa lý, lịch sử, khoa học nhân loại cùng nhiều môn học hữu ích khác như toán toán tư duy, tiếng anh, tiếng Việt,… thì ba mẹ hoàn toàn có thể yên tâm với app giáo dục sớm KidsUP Pro dành cho trẻ từ 1 – 8 tuổi. Học ngay trên điện thoại mà không cần kết nối wifi. Ba mẹ hãy đăng ký cho con từ sớm để nhận được những ưu đãi phù hợp nhất từ KidsUP nhé!
Chào các độc giả của KidsUP, mình là Khả Như – tác giả tại chuyên mục “Kiến thức giáo dục sớm”. Mình đã có 3 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực biên soạn nội dung và chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm trong các lĩnh vực giáo dục trẻ nhỏ, nuôi dạy con,…. Mình hy vọng rằng với những nội dung tâm huyết mình đăng tải trên sẽ đem tới cho các bậc phụ huynh cũng như các bé nhiều giá trị hữu ích.
